Tìm hiểu văn hóa, lịch sử và cuộc sống thường ngày của người Thái qua những câu chuyện kể từ xưa.

Dân tộc Thái là dân tộc có dân số đông thứ ba ở Việt Nam, sinh sống chủ yếu ở vùng miền núi Tây Bắc. Nền văn hóa đặc sắc của họ thể hiện rất rõ qua kiến trúc nhà sàn, các sản phẩm thủ công tinh xảo, và những câu chuyện thú vị truyền miệng từ đời này qua đời khác. 

Những câu chuyện nhỏ dưới đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về văn hóa, lịch sử, và cuộc sống thường ngày của những người dân miền núi giản dị và mộc mạc này.

1. Hoa Văn Thêu Truyền thống

Người Thái đưa cuộc sống hàng ngày vào các mẫu hoa văn trang trí của mình.

Người Thái mang rất nhiều câu chuyện vào các mẫu hoa văn của mình. Rất dễ dàng tìm thấy trên khăn, váy áo và chăn của các gia đình người Thái những hình thêu lá cây, hoa dại, và các con vật thường gặp. Đó cũng là cách người Thái tỏ lòng kính trọng và biết ơn với những gì thiên nhiên ban tặng cho mình. 

Có một câu chuyện thường được người già kể lại như sau: “Ngày xưa, Trái Đất có chín mặt trời nên bầu trời lúc nào cũng sáng rực rỡ mà không có bóng đêm. Vì thế, con người mới nghĩ cách bắn hạ bớt mặt trời đi. Sau khi tám mặt trời đã bị bắn hạ, mặt trời thứ chín quyết định bỏ đi, mặc kệ loài người đắm chìm trong đêm đen u tối. Con người hối hận, cử một chú vịt cõng gà trống đi gọi mặt trời quay về. Để bày tỏ lòng biết ơn công lao của vịt, người Thái đưa vịt vào trong các hoạt tiết thêu của mình.”

2. Khăn Piêu

Bạn rất dễ dàng nhận ra hình ảnh một cô gái Thái nhờ vào chiếc khăn Piêu. Khăn được dệt từ vải sợi bông, sau đó nhuộm chàm và thêu những họa tiết trang trí nhiều màu sắc. Để làm xong một chiếc khăn Piêu dài từ 140cm đến 150cm, các cô gái Thái phải mất từ 2 đến 4 tuần làm việc chăm chỉ. Khi xưa, các cô gái Thái đều phải đội khăn khi ra khỏi nhà, tuy nhiên, cùng với sự thay đổi của thời gian, phong tục này cũng dần dần phai nhạt, chỉ còn lại trong các ngày lễ hội quan trọng của người Thái.

3. Lễ Hội Hoa Ban

Hoa ban nở trên ruộng bậc thang của Avana Retreat

Khi mùa xuân về, hoa ban bắt đầu nở rộ khắp các nẻo núi rừng Tây Bắc. Đây cũng là lúc người Thái chào mừng mộ trong những lễ hội quan trọng nhất của dân tộc mình: Lễ Hội Hoa Ban. Lễ hội này nhằm tôn vinh nàng Ban - nữ thần của hoa Ban. Người Thái trong trang phục truyền thống, tụ tập để cầu nguyện cho một năm mới an lành và mùa màng bội thu. Buổi tối, nam thanh nữ tú lại tay trong tay tham gia vào các điệu múa truyền thống, vui chơi đến tận sáng sớm mai.

Hoa Ban (tiếng Anh: Bauhinia) cũng được dùng để đặt tên cho một hạng phòng của Avana Retreat: Bauhinia Mountain Suite. 

4. Mặt Nạ Dưỡng Tóc

Các cô gái Thái có một bí quyết cổ xưa để nuôi dưỡng mái tóc đen, dài, và dày của mình. Họ dùng nước vo gạo lên men để làm mặt nạ cho tóc. Tóc ủ trong nước gạo khoảng 15 phút sau đó gội lại bằng nước sạch. Vitamin A, B, và C có trong nước gạo lên men giúp nuôi dưỡng và mang lại cho mái tóc người phụ nữ Thái sự suôn mượt và khỏe mạnh.

Thời xưa, khi lập gia đình, các cô gái Thái sẽ trải qua nghi lễ “tằng cẩu” để đánh dấu giai đoạn mới của cuộc đời, phân biệt họ với những cô gái còn độc thân. Những người phụ nữ lớn tuổi trong gia đình sẽ giúp búi mái tóc dài của cô lên đỉnh đầu. Phần tóc trong “tằng cẩu” là tóc đã rụng được giữ lại của cô gái, và một phần tóc của mẹ chồng cho nàng dâu tương lai. Tập tục này hiện vẫn còn khá phổ biến trong cộng đồng người Thái Đen ở Sơn La và Điện Biên. 

5. Tục Chọc Sàn

Một ngôi nhà sàn Thái truyền thống ở Mai Châu.

Chọc sàn có lẽ là phong tục của dân tộc Thái được nhiều người biết đến nhất. Người con trai khi cảm mến một người con gái, sẽ đến nhà cô gái vào buổi đêm tối. Anh mang theo một cây gậy nhỏ và chọc lên sàn nhà, đúng vị trí cô gái nằm ngủ. Nếu cô gái không có cảm tình với chàng trai, cô sẽ làm ngơ, giả vờ như đang ngủ. Ngược lại, cô sẽ nhẹ nhàng mở cửa, đi xuống gặp chàng trai, và ngồi trò chuyện bên chân cầu thang cho đến tận sáng. Sau một vài đêm, chàng trai có thể đến gặp bố mẹ cô gái để xin phép cưới cô về làm vợ.

6. Cuộc Sống Ở Kiếp Sau

Người Thái tin rằng con người có nhiều hơn một linh hồn. Khi một người từ giã cõi đời, các linh hồn (Khuân) trong đầu sẽ hóa thành ma Phi, các linh hồn ở tứ chi sẽ hóa thành ma Phi Hươn và sống cư trú trong bàn thờ của gia đình. Trong niềm tin của người Thái, cây cối cũng có linh hồn. Khi một cây bị chết, linh hồn của cây sẽ bay đến Mường Pú Pẩu trong rừng - nơi chôn những người đã chết. Then cai quản trên trời. Phi cai quản dưới đất, đồng lúa, rừng núi, sông suối. Vì vậy, người Thái thường phải làm các lễ xin phép Phi khi họ muốn xây nhà, cày một thửa ruộng mới, đi câu cá hoặc săn bắn.

7. Cơm Lam

Hai ống cơm Lam nấu từ cơm nếp và cơm nếp đỗ đen trong mâm cơm với các món ăn truyền thống của người Thái: gà bản nướng, cá sông nướng, nộm hoa chuối, rau rừng xào, canh măng gà cay.

Rất nhiều người biết đến món ăn truyền thống của người Thái nhưng chỉ rất ít người biết nguồn gốc của món ăn này. Xa xưa, người Thái thường có các cuộc đi săn dài ngày trong rừng. Họ phát hiện ra các lóng tre có thể vừa làm nồi nấu, lại vừa làm bát vô cùng thuận lợi. Sáng kiến này giúp họ giảm bớt được đồ đạc mang theo mình, rất thuận tiện vì tre mọc rất nhiều trong các cánh rừng tự nhiên thủa bấy giờ.

Để nấu cơm Lam, người Thái cắt một lóng tre non, hoặc nứa. Họ cho gạo vào bên trong, đổ nước suối, đóng kín miệng bằng nút lá chuối rồi nấu trên lửa cho đến khi lóng tre cháy đen ở bên ngoài. Lóng tre còn dùng để nấu canh hái từ rau dại trong rừng. Khi ăn cơm Lam, người ta sẽ bóc lớp vỏ tre bên ngoài, để lại một lớp áo mỏng bám trên bề mặt cơm. Cơm nấu khéo dậy lên mùi lúa và mùi tre non rất đặc biệt.